آیه 4 سوره فاطر

وَ إِنْ يُكَذِّبُوكَ فَقَدْ كُذِّبَتْ رُسُلٌ مِنْ قَبْلِكَ وَ إِلَى اللَّهِ تُرْجَعُ الْأُمُورُ «4»

بعد از آن براى تسليت خاطر مبارك حضرت فرمايد:

وَ إِنْ يُكَذِّبُوكَ‌: و اگر تكذيب كنند نبوت تو را كه نعمت عظمى و سعادت كبرى است، فَقَدْ كُذِّبَتْ‌: پس بتحقيق تكذيب كردند، رُسُلٌ مِنْ قَبْلِكَ‌: پيغمبران پيش از تو را و ايشان صبر كردند تا به مثوبت جزيل رسيدند، پس تو نيز صبر فرما. وَ إِلَى اللَّهِ تُرْجَعُ الْأُمُورُ: و بسوى خدا بازگردانيده شود همه كارها، و به تصديق و تكذيب و شكيبائى همه را جزا و پاداش خواهد داد.

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ‌

الْحَمْدُ لِلَّهِ فاطِرِ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ جاعِلِ الْمَلائِكَةِ رُسُلاً أُولِي أَجْنِحَةٍ مَثْنى‌ وَ ثُلاثَ وَ رُباعَ يَزِيدُ فِي الْخَلْقِ ما يَشاءُ إِنَّ اللَّهَ عَلى‌ كُلِّ شَيْ‌ءٍ قَدِيرٌ «1» ما يَفْتَحِ اللَّهُ لِلنَّاسِ مِنْ رَحْمَةٍ فَلا مُمْسِكَ لَها وَ ما يُمْسِكْ فَلا مُرْسِلَ لَهُ مِنْ بَعْدِهِ وَ هُوَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ «2» يا أَيُّهَا النَّاسُ اذْكُرُوا نِعْمَتَ اللَّهِ عَلَيْكُمْ هَلْ مِنْ خالِقٍ غَيْرُ اللَّهِ يَرْزُقُكُمْ مِنَ السَّماءِ وَ الْأَرْضِ لا إِلهَ إِلاَّ هُوَ فَأَنَّى تُؤْفَكُونَ «3» وَ إِنْ يُكَذِّبُوكَ فَقَدْ كُذِّبَتْ رُسُلٌ مِنْ قَبْلِكَ وَ إِلَى اللَّهِ تُرْجَعُ الْأُمُورُ «4»

يا أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ فَلا تَغُرَّنَّكُمُ الْحَياةُ الدُّنْيا وَ لا يَغُرَّنَّكُمْ بِاللَّهِ الْغَرُورُ «5»

ترجمه‌

ستايش مر خدايرا است كه آفريننده آسمانها و زمين است قرار دهنده فرشتگان را پيامبرانى صاحبان بالها دو دو و سه سه و چهار چهار مى‌افزايد در آفرينش آنچه ميخواهد همانا خدا بر همه چيز توانا است‌

آنچه بگشايد خدا براى مردمان از رحمت پس نيست باز گيرنده‌ئى براى آن و آنچه را باز گيرد پس نيست رها كننده‌ئى برايش پس از او و او است قالب درست كردار

ايمردمان ياد كنيد نعمت خدا را بر شما آيا هست آفريننده‌ئى بجز خدا كه روزى دهد شما را از آسمان و زمين نيست خدائى مگر او پس بكجا برگردانيده ميشويد

و اگر تكذيب ميكنند ترا پس بتحقيق تكذيب كرده شدند پيغمبرانى پيش از تو و بسوى خدا بازگردانده ميشود كارها

ايمردمان همانا وعده خدا راست است پس نبايد مغرور كند شما را زندگانى دنيا و نبايد مغرور كند شما را بخدا آن فريب دهنده.

تفسير

خداوند متعال تعليم فرموده بندگان خود را كه حمد و ثناى او را بجا آورند چنانچه او بجا آورده چون نو پديد آورنده آسمانها و زمين و هر چه در آنها است او است پس مخصوص است بسپاس و ستايش و قرار دهنده است فرشتگان را

جلد 4 صفحه 375

وسائط بين خود و انبياء و اولياء و صلحاء به نازل نمودن وحى و الهام و خواب راست و آنها بحسب مراتب استعدادشان براى وساطت و جهات مأموريّتشان و بعد مسافت صعود و نزولشان داراى دو بال و سه بال و چهار بال الى ما شاء اللّه ميباشند و زياد ميكند خدا در خلق بال براى آنها هر قدر بخواهد چون او بر هر امرى قادر است هر قدر بخواهد بآنها قوّه و قدرت انجام خدمت را ميدهد ولى قدر متيقّن دو بال است كه بيكى اخذ و بديگرى اعطاء نمايند از امام صادق عليه السّلام روايت شده كه خداوند ملائكه را مختلف آفريده پيغمبر صلى اللّه عليه و اله جبرئيل را ديد كه ششصد بال داشت و در اكمال از پيغمبر صلّى اللّه عليه و اله و سلّم روايت نموده كه خدا فرشته‌ئى دارد كه نامش دردائيل است و او شانزده هزار بال دارد كه فاصله ميان هر دو بالش بقدر فاصله ميان آسمان و زمين است و اخبار در بيان كثرت ملائكه و بزرگى جسم و اوصاف كمال و عجائب صنع الهى در آنها بقدرى است كه نميتوان احصاء نمود و منافات ندارد با اين معنى آنكه خداوند بمقتضاى حكمت در ساير مخلوقات خود هم چيزى افزوده فرمايد چنانچه در توحيد از امام صادق عليه السّلام به اين معنى اشاره شده و در مجمع از پيغمبر صلى اللّه عليه و اله نقل نموده كه آن روى خوب و موى خوب و آواز خوب است و خداوند در رحمت خود را بر هر فرد و جماعتى كه بگشايد از نعمت صحّت و امنيّت و رفاهيت و علم و تقوى و نبوّت و ولايت كسى نميتواند از آن جلوگيرى نمايد و قمّى ره از امام صادق عليه السّلام نقل نموده كه متعه هم از اين قبيل است و هرگاه به بندد آندر را كسى نميتواند بگشايد بعد از بستن او مگر با اجازه او و او است توانائى كه كسى نميتواند با اراده او مخالفت كند و حكيمى كه بهيچ كس و قوم بى‌جهت نميدهد و نميگيرد و بعدا متذكر فرموده است مردم را بمراعات حقّ نعمت خود كه شكر آن واجب است و براى اخذ اقرار از آنها سؤال فرموده كه آيا آفريننده ديگرى غير از خدا هست كه شما را از آسمان بتوسط باران و ساير معدّات و از زمين بوسيله پرورش نباتات روزى شما را برساند و براى وضوح جوابش فرموده نيست خدائى غير از او شما هم خودتان ميدانيد كه روزى دهنده فقط خدا است پس چرا برگردانده ميشويد از حقّ به باطل و قائل باستحقاق عبادت كسانى ميشويد كه روزى دهنده و منعم شما نيستند و براى تسليت خاطر پيغمبر صلى اللّه عليه و اله فرموده اين‌

جلد 4 صفحه 376

تكذيب اختصاص بتو ندارد انبياء سابق را هم مانند تو تكذيب كردند و ايشان صبر نمودند و اجر بردند چون بازگشت امور بحكم الهى است و هر كس را بسزاى اعمالش خواهد رسانيد اينها را هم مانند آنها بكيفر خواهد رسانيد و مردم بايد بدانند كه وعده ثواب و عقاب الهى حق و محقّق است و مغرور بزر و زيور و لذائذ دانيه فانيه دو روز زندگانى دنياى دنى نشوند و مغرور نكند و فريب ندهد آنها را شيطان فريب دهنده بوعده مغفرت و كرم خداوند و اصرار بمعصيت نمايند چون اصرار بگناه بتدريج قلب را تيره و سر از گريبان كفر بيرون ميآورد و كافر مغفور نميگردد و خداوند چنانچه ارحم الراحمين است اشدّ المعاقبين هم هست و از مكرش نميشود ايمن شد.

وَ إِن‌ يُكَذِّبُوك‌َ فَقَد كُذِّبَت‌ رُسُل‌ٌ مِن‌ قَبلِك‌َ وَ إِلَي‌ اللّه‌ِ تُرجَع‌ُ الأُمُورُ «4»

اي‌ ‌رسول‌ محترم‌ و ‌اگر‌ ‌شما‌ ‌را‌ تكذيب‌ ميكنند غمنده‌ نشو ‌پس‌ بتحقيق‌ تكذيب‌ كردند پيغمبران‌ قبل‌ ‌از‌ ‌شما‌ ‌را‌ و بسوي‌ خداوند ‌است‌ بازگشت‌ كليه امور.

جلد 15 - صفحه 6

وَ إِن‌ يُكَذِّبُوك‌َ ‌براي‌ تسليت‌ خاطر ‌رسول‌ اللّه‌ ‌صلي‌ اللّه‌ ‌عليه‌ و آله‌ ميفرمايد ‌اينکه‌ نسبتهاي‌ ناروا ‌که‌ بشما ميدهند شديدتر و بالاتر ‌به‌ پيغمبران‌ قبل‌ دادند فَقَد كُذِّب‌َ رُسُل‌ٌ مِن‌ قَبلِك‌َ بنوح‌ هود صالح‌ ابراهيم‌ لوط شعيب‌ موسي‌ عيسي‌ و ساير انبياء و رسل‌ ‌اينکه‌ امر تازگي‌ نيست‌ هواي‌ نفس‌ حب‌ جاه‌ و مال‌ قساوت‌ قلب‌ سياهي‌ دل‌ حب‌ شهوات‌ كبر نخوت‌ عناد و عصبيت‌ ‌در‌ همه‌ بوده‌ و اهل‌ باطل‌ هميشه‌ بودند و ‌با‌ اهل‌ حق‌ چه‌ كردند!

وَ إِلَي‌ اللّه‌ِ تُرجَع‌ُ الأُمُورُ خداوند دمار ‌از‌ روزگار ‌آنها‌ برداشت‌ بغرق‌ و باد و صيحه‌ و صاعقه‌ و خسف‌ و هزار گونه‌ بلاء ‌آنها‌ ‌را‌ هلاك‌ نمود اينها ‌هم‌ ‌که‌ ‌شما‌ ‌را‌ تكذيب‌ ميكنند بجزاي‌ ‌خود‌ ميرسند دنيوي‌ و اخروي‌.

(آیه 4)- در بخش دوم از آیات این سوره به دنبال سخنی که پیرامون توحید خالقیت و رازقیت بود، روی سخن را نخست به پیامبر صلّی اللّه علیه و اله و بعد به عموم مردم کرده برنامه‌های عملی آنها را به دنبال برنامه‌های عقیدتی گذشته تشریح می‌کند.

نخست به پیغمبر درس استقامت در مسیر راهش می‌دهد که مهمترین درس برای او همین است، می‌فرماید: «اگر تو را تکذیب کنند (غم مخور، این چیز تازه‌ای نیست) پیامبران قبل از تو نیز مورد تکذیب قرار گرفتند» (وَ إِنْ یُکَذِّبُوکَ فَقَدْ کُذِّبَتْ رُسُلٌ مِنْ قَبْلِکَ). آنها نیز در این راه مقاومت کردند.

مهم این است که «همه کارها به سوی خدا باز می‌گردد» و او ناظر بر همه چیز و حساب کننده همه کارهاست (وَ إِلَی اللَّهِ تُرْجَعُ الْأُمُورُ).

او هرگز زحمات تو را در این راه نادیده نمی‌گیرد، همان گونه که تکذیبهای این مخالفان لجوج را بی‌کیفر نمی‌گذارد.